eskiden böyleymiş

Bu kış bahçeye gittiğimde mangal ile ısınma ve pişirme işlerimi gayet iyi hallettim. Ancak zaman zaman mangal yetersiz kaldı yanına bir mangal daha ekleyeyim derken aklıma maltız geldi. Bir haftadır maltız peşindeyim. Nihayet bugün ustasını bulabildim. 35 yıldır yapmadım ama yaparım ancak tuğlası var mı piyasada onu araştıracağım dedi usta.

Tokat sobasını satın aldığım bey ile telefon görüşmeleri yaptım onda da var maltız ancak biraz ufak ve ince malzemeden yapılma. Ben şöyle kallavi bir maltız hayal etmekteyim.

Soba ve malzemelerini satan kıyıda bir dükkanda tek kalmış ve dükkanın önüne koymuş satıcı. Tesadüfen geçtim önünden ve bir anda onu gördüm kıyıda bir yerde. Gayet uygun bir fiat söyledi, hemen aldım. Ancak içine konan döküm ızgarası kaybolmuş, yerine kalın sactan bir ızgara uydurduk, hafta sonu bahçeye götürüp ateşi yakayım sizlere de fotoğraflayacağım.
  

Bu ufak bir maltız.

Aslında, maltızın içinin aşağıdaki fotoğrafta olduğu gibi maltız toprağı ile çevrilmesi lazım. O zaman ısıyı daha fazla muhafaza edecek ve yemek pişirmek daha tasarruflu olacak. Ancak ben hazneyi ufaltmamak için toprak düşünmedim. Bu maltızda uzun uzun odunları da yakabildim ama üzerine ısıtmak veya pişirmek için bir şey koyacak olunca, biraz yüksekçe bir sacayağı gerekiyor.


Maltızın alt kısmı yakma işleminde olağanüstü kolaylık sağlamakta. Altta üç adet sürgülü hava gözü var. Gazeteleri koyun oralardan alt bölüme ve ateşleyin 2 dakika da odunlar tutuşuyor. Bu kadar güzel bir aleti geliştirmek var iken, bunu terk edip mangalı neden baş tacı yapmışız anlamak zor.

Güle güle kullanın maltızınızı. İç çeperi kaplamanın şart olmadığını sanıyorum. Yukarıda resmi olan maltızı eskittim ve kalın saçtan yeni bir maltız yaptırdım sıcak demirciye.

Külü boşaltmakta sıkıntı olmaz tuğla kaplasanız da kanımca.

Ünyeden farklı bir maltız

Anadolu’da eskiden evler büyük ve herşey düşünülerek ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yapılırmış. Aileler kalabalık  ve büyüklerle beraber oturulurmuş, ayrıca bağ ve bahçelerde mahsul çok olduğu için evlerin  oturma kısımları,misafirhane,kilerleri, bagımsız bir bölümde mutfak yer ocaklı ve çamaşır yıkama bölümü ,yufka eğlemek için alanı büyükçe tutularak yapılırmış,arsa sorunu yokmuş  bahçede evin ürün ihtiyaçını gideren hayvanlar için de ahır ve samanlık bulunurdu.Samanlığın bir kısmı üzümlerin çiğnendiği sıralık vardı.
benim çocukluğum ve gençliğimde yemekler, evin alt katında bulunan ancak evden bağımsız bir bölümde ve eve bitişik olarak yeralan , genelde bahçe içindeki geniş mutfaklarda hazırlanırdı. Bu geniş mutfaklarda yer ocakları bulunurdu. Büyük ocaklarda bir büyük, bir de küçük tencerede aynı anda yemek pişirilebilirdi. Ocaklarda uzunca olan odunlar yakılır ve biriken korlar sönmeden üzerine teneke örtülerek hava ile teması engellenirdi.
Genellikle akşamları teneke içinde kalan bu korlar, sabaha doğru havasız kaldığı için kömür haline gelmiş olurdu. Tabi anneme yardımcı olarak çalışan teyzeler bu kömürleri de maltızlar için değerlendirirlerdi.Odun olarak meşe odunu kullanılmış ise, ondan elde edilen kömür de çok dayanıklı olurdu.
Hemen hemen her evde 2- 3 tane maltız bulunurdu . Evlerde yaygın olarak kullanılan maltızları genellikle ev kadınları kendileri yaparlardı. Ve hala da yapmaktadırlar. Anadolu kadını her konuda olduğu gibi hep üretmiş ve aile bütcesine katkıda bulunmuştur. Mahallelerde maltız yapan hanımlar vardı. Bu hanımlar takas usulu maltız yaparlar ve evlerine katkı sağlarlardı. Parayla almasanız bile, bahçenizdeki meyve, sebze , buğday, nohut, susam veya pek çok ürün karşılığında maltız edinmiş olurdunuz.
Anadolu’ da kadın , delinen krom veya teneke kovayı  çöpe atmaz onu da değerlendirir. Delik kova onarılır, toprakla sıvanır ve karşımıza  maltız olarak çıkar. Boşalan bir yağ tenekesini de atmaz, tuğlalar döşenir ,çamurla veya çimento ile sıvayarak maltız haline getirerek kullanmak için hazırlar.
Çekim için Dikili’ ye bağlı bir yörük köyü olan Mazılı köy evlerinde idik. Bayram arifesi öncesi dileğimiz bir önceki sene çok yaşlı bir teyzeden öğrendiğimiz tatlıyı araştırmak ve yapacak birisini bulmaktı. Neyse ki bu tatlıyı da kayıt altına alıp o yaşlı (Ümmihan) teyze ile birlikte yok olmasını engellemiş olduk.
Bu çekim sırasında yanıbaşımızda duran, üzerinde toprak caba ve içinde pişen furu fasulyenin kokusu beni aldı çocukluğuma götürdü. Tatlı çekimi bittikten sonra dayanamayıp, bizi misafir eden muhtarın hanımına(Hanife Doğan) maltızı nasıl yapıyor diye sordum. Verdiği cevap beni çok mutlu etti inanın.  Dedi ki; ” Dilersen sana bir tane yapalım, görmüş olursun, hem de çekersiniz, gençler öğrenmiş olur”. Eskiyen çinko tencereleri, aralarına tuğla yerleştirip toprakla sıvayıp mutfaklarının demirbaşı haline getiren hamarat hanımlar şimdi de tüm “annemmutfakta.tv” izleyicileri için maltızın yapımına koyulacaklardı.
Maltız yapımında:
Hanife Doğan ve eltisi Emine Doğan-Asiye Batmaz ve kızkardeşi Fatma Yıldır- komşu Ayşe Tuna ve maltız ustası olduğu söylenen Zahide Çakın hanım.
Maltız yapımı
Ertesi gün için sözleştik ve yanımızda aliminyum kova getirececğimizi söyleyerek köyden ayrıldık. Ertesi günün bayram arifesi olmasından dolayı akşam dönüşte Dikili’ den kovamızı almamız gerekiyordu. 1-2 dükkana baktıktan sonra , şekil olarak fazla seçeneğimiz olmadığını görüp bir kova edindik. Hemen teneke ustasında kovanın alt tarafına bir havalandırma penceresi olacak şekilde kestirdik. Ve Maltızımızın iskeleti hazırdı artık.
Ertesi gün sabah erkenden Mazılı köyüne vardık. Hemen muhtarın Ali Doğan’ın  evinin yolunu tuttuk. Ve bu güzel çekimi gerçekleştirdik. Maltız yapım tekniği ile ilgili videoyu burayı tıklayarak İZLEYEBİLİRSİNİZ.
Maltız yapılırken seçilen çamur, içine su katıldığı zaman tutucu olma özelliği arandığı için özel yerlerden alınan toprak ile hazırlanır. Bazı yerlerde çimento da kullanılır. İçinde yanan kömürün Maltız yüzeyine eşit miktarda dağılması ve ısıyı mümkün olduğunca uzun süre koruması için, kovanın iç yüzeyine tuğlalar parçalanarak , düzgünce yerleştirilir. Boşluklar ise çamur ile doldurulur. Maltız 2 bölmeden oluşur. Izgara ile ayrılan bu iki bölmenin alt tarafı havalandırma, üst tarafı ise kömür yeri olarak kullanılır. En altında bulunan pencere, ateşin çok yoğun olduğu durumlarda kapatılıp, ateşin kısılması sağlanır. Sabah erkenden tarlaya gitmek zorunda olan hanımlarımız, akşam yemeklerini hazırlayıp maltız üzerine koyarlar. Akşama kadar kömür sönse de ısıyı koruyan maltızda yemek pişer, ve yorgun eve gelen evin hanımı akşam yemeği hazırlama derdinden de kurtulmuş olur.
Günümüz de apartman hayatındaki mutfaklar da daha kolay pişirme tekniklerine sahibiz belki, ancak maltızda veya yer ocağında , toprak kap içinde pişen yemeğin de tadı, kıyas götürmez biçimde lezzetlidir. Bu tadı bilenlerin eminim ki şu anda canı çekmiştir.